Historia Mówiona

Historia mówiona to projekt Muzeum PRL-u pozwalający na odkrywanie i prezentowanie historii w sposób niezwykle ciekawy w treści i formie.

Marzenie o wolności. Kraków 1945

Antonina Kawecka (1928-11-24).

Córka legionisty i żołnierza Wojska Polskiego. W okresie II wojny światowej uczennica szkoły powszechnej, a następnie gimnazjum handlowego u sióstr prezentek w Krakowie. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1949 roku rozpoczęła studia filologii polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1952 roku pracowała jako sekretarka i stenotypistka w Katedrze Socjologii i Etnografii UJ. W okresie późniejszym pracowała jako niezależna stenotypistka, wykonując protokoły i scenopisy z zebrań zakładowych i spółdzielczych. Mieszka w Krakowie.

Minuta	Temat	Poruszane przez świadka zagadnienia
1	Dzieciństwo: przybycie do Krakowa	Narodziny w Laszkach Powrót rodziny do Krakowa Miłość rozmówczyni do Krakowa Wspomnienie zakupów (z polecenia matki), zachwyt nad architekturą Krakowa (zapominanie o pierwotnym celu wyjścia z domu). Wspomnienie widoku Sukiennic we mgle
2	Ojciec rozmówczyni	Ojciec - zawodowy wojskowy w armii austriackiej Udział ojca w wojnie polsko-bolszewickiej – ranny; wczesna emerytura ze względu na stan zdrowia; matka-opieka nad ojcem. Za okupacji – konieczność znalezienia jakiegoś dodatkowego zajęcia poza emeryturą, która dawała niewielkie utrzymanie
3	Żywność (okupacja, PRL)	Dygresja: problemy z zaopatrzeniem w żywność w czasie okupacji (szczególnie mięso, mleko) W PRL-u: żywność przywoziły kobiety ze wsi (bańki z mlekiem, nielegalne wyroby mięsne); sklepy: kolejki od samego świtu
6	Okres przedwojenny Szkoła	Mieszkanie w Krakowie, na Podzamczu (obecnie dom nie istnieje, wyburzona), po prawej stronie Wawelu Okres wakacyjny: wyjazdy do Rabki Po wyburzeniu kamienicy: przeprowadzka na obecną ulicę Prusa (wtedy ul. Słoneczna) Szkoła na Placu na Stawach (do przeprowadzki na ul. Długą), potem: przeniesienie do szkoły sióstr prezentek
9	Szkoła za okupacji	Publiczna Żeńska Szkoła Handlowa w Krakowie Ukończenie pierwszej klasy (zmiany nazwy: Czteroklasowe Państwowe Żeńskie Gimnazjum Kupieckie, Gimnazjum Handlowe) Dyrektor Lidia Kozakówna
12	Najważniejsze momenty za okupacji	Aby nie stracić mieszkania na ul. Długiej: oddanie przez matkę pokoju do wynajęcia Wynajęcie pokoju Czechowi (nazywany „Ĺšdziebko” przez często używane słowo), powieszenie przez niego wielkiej flagi niemieckiej ze swastyką w pokoju przez Czecha, a na niej portret Hitlera (po wojnie flaga posłużyła matce do uszycia ubrań)
14		Widziana wcześniej z okien tego pokoju egzekucja prawdopodobnie na konfidentach
16		Na Plantach: podświetlona fontanna, muzyka – miejsce odpoczynku wielu ludzi, spotkania rozmówczyni z koleżankami, kojarzenie par
18	„Tandeta”	Nieopodal szkoły rozmówczyni (przeniesionej za okupacji do innego budynku): hałas, szum, tłum, gwar, niemożność otwarcia okien w szkole. Oglądanie tłumu przez okna podczas przerw w zajęciach.
21	Szkoła	Przeniesienie szkoły po okupacji na ul. Loretańską, dość dobre warunki, nowy budynek, szkoła żeńska (męska była obok), liceum koedukacyjne, ale osobne klasy żeńskie i męskie
22	„Tandeta”	Brak Żydów na Kazimierzu, mieszkanie Polaków, getto utworzone na Podgórzu, gdzie rozmówczyni nie bywała, na Kazimierzu nie spotykano już Żydów, tłumy na „Tandecie”: sami Polacy, również polscy policjanci, łapanki na placu (wypuszczanie niektórych złapanych)
24	Konspiracja	Rozmówczyni „zbyt młoda”, ale w ich mieszkaniu lokator-konspirator, budzony w nocy przez respondentkę, aby nie zaspał, kiedy miał załatwić jakieś ważne sprawy (czytała do późna, aby nie zaspać i obudzić go na czas)
26	Nauczyciele	U prezentek: siostry zakonne i ksiądz do religii Inne szkoły: osoby cywilne, w „Handlówce” absolwenci Uczono księgowości – zawodowy księgowy (teoria i praktyka) Mężczyźni od matematyki, arytmetyki, poza tym kobiety (większość) Wspomnienie nauczyciela zwracającego się do uczennic per „Proszę Pani” (dystyngowany nauczyciel starej daty)
29	Powstaniu warszawskie	Wiele osób z Warszawy w Krakowie w tym okresie (u rozmówczyni w mieszkaniu także przyjęta para Warszawiaków) Przerażenie powstaniem, masakrą, brak bliskich wiadomości, docierały szczątkowe, szczególnie do ludzi młodych Brak rozmów rozmówczyni z lokatorami jej mieszkania dotyczących powstania, brak jednoznacznego zdania rozmówczyni, czy powstanie było dobrą decyzją. Brak wsparcia dla powstańców. Powstańcy zamknięci, otoczeni przez Niemców.
33	Wyzwolenie Krakowa spod okupacji niemieckiej	Coraz głośniejsze detonacje – przypuszczenie, że wojska rosyjskie muszą być blisko. W nocy zejście do piwnicy prawie wszystkich mieszkańców kamienicy Okna uchylone w mieszkaniach, aby nie powypadały Rano – uspokojenie, rozmówczyni – wyjście z tej piwnicy (jako pierwsza) Na ulicy – kilka postaci, rosyjscy żołnierze z karabinami, jeden z nich ciągle się odwracał, aby sprawdzić, czy nic mu nie grozi, za nimi – wojsko, ale bez żadnego szyku, wypełnienie ul. Długiej przez wojsko. Przypuszczenie rozmówczyni, że Rosjanie po drodze zabierali konie gospodarzom (bo nie były zmęczone) – brak potwierdzenia Pojedyncze osoby w polskich mundurach, zachowywano się z rezerwą (bo słyszano od Niemców o Katyniu) Na wylocie Długiej w Basztową: wysokie bunkry Przed pojawieniem się Rosjan: pojedynczy Niemcy – ucieczka przez Długą w stronę Basztowej Na rogu planty – Pijarska – zabity Niemiec W niektórych miejscach – pojedyncze zwłoki Niemców, którzy nie zdążyli uciec Myślano, że Rosjanie podejdą do Krakowa z innej strony
42	Okopy	Wakacje 1944 – uczniowie zajęci kopaniem okopów (w stronę Bronowic)
44	Pierwsze dni po wkroczeniu Armii Radzieckiej	Niemożność samodzielnego wychodzenia z domu w pierwsze dni, obawa matki rozmówczyni o zachowanie Rosjan Wypoczynek na Starym Kleparzu Plac Szczepański (obok sprzedaży żywności) – szabrownictwo, sprzedaż zagrabionych na ziemiach zachodnich przedmiotów Dygresja: przed wojną mleko, śmietany itp. sprzedawano przed Sukiennicami, a później na Placu Szczepańskim, a potem przeniesiono targ na Plac Kleparski
48	Wojsko rosyjskie	Później na ulicach mniej żołnierzy, a nie gromady, jak na początku Rosjanie w urzędach, instytucjach
49	Wyobrażenia o wolnej Polsce w czasie okupacji	Brak wrażenia o szybkim końcu wojny, myślano raczej o tym, jak dalej będzie wyglądać okupacja, wyzwolenie nadeszło wcześniej, niż rozmówczyni oczekiwała
50	Polska po wyzwoleniu	Przeniesienie szkoły w inne miejsce Nowe sklepy polskie – podchodzono do nich nieufnie, obawiano się wpływów rosyjskich Poczucie rozmówczyni i jej koleżanek, że Polska nie jest taka, jak przed wojną
52	Uroczystość publiczna	Przyjazd Mikołajczyka do Krakowa: udanie się wszystkich uczniów ze szkoły na ulicę Straszewskiego (dołączenie do studentów), podekscytowanie Zobowiązanie szkoły do ukarania uczniów za uczestnictwo w tym wydarzeniu (kara: sklejanie zniszczonych map) Pochody pierwszomajowe: cała grupa ze szkoły na Błonia, z Błoń wzdłuż plant, naprzeciwko Barbakanu, miejscem docelowym trybuna na pl. Matejki Prawdopodobnie w 1945 pochód spod wcześniejszego budynku szkoły (ul. Estery a nie późniejsza Loretańska)
59	Warunki materialne rodziny po wojnie	Ojciec – emerytura, brak pracy Zaraz po zakończeniu okupacji: wizyta u znajomych ojca w Borku Fałęckim (jesień) Powrót do mieszkania Praca ojca w Urzędzie Wojewódzkim we Wrocławiu (gdy zaczęły się zaludniać ziemie zachodnie)
1h 01	Życie uczniów w okresie szkolnym	Spacery (koleżanki mieszkały blisko – ul. Długa, Batorego), spacery przez Planty Po powrocie do domu: lekcje, czytanie książek, zabawa w szkole w okresie karnawału Matura
1h 08	Studia	Studia na polonistyce Jej polonista pracownikiem naukowym na UJ Odgórne skrócenie studiów po trzech latach Nakaz pracy w szkołach (zamiast starszych nauczycieli sprzed wojny), rozmówczyni: nakaz pracy w okolicy Katowic, odwołanie od nakazu (ze względu na zły stan zdrowia matki), otrzymanie zezwolenia na nakaz pracy w Krakowie Kontynuacja studiów tylko przez uprzywilejowanych studentów Brak trudności rozmówczyni w dostaniu się na studia Ogromna ilość zdających na studia
1h 15	Zajęcia, Profesorzy	Elita profesorska; prof. Wyka, kadra zaawansowana wiekiem Egzaminy ustne zdawane w trójkę, wspomnienie egzaminu u prof. Wyki Prof. Pigoń – zdaniem rozmówczyni – nudnawy sposób mówienia, wykłady niezbyt wciągające Opuszczanie części wykładów z powodu pracy zarobkowej
1h 20	Pierwsza praca zarobkowa (w okresie studiów)	Praca w gazowni, jej dyrektorem – były malarz pokojowy (później awans na dyrektora wodociągów) – partyjny, z brakiem jakichkolwiek kwalifikacji Trudności pogodzenia studiów z pracą Praca w sekretariacie dyrektora w gazowni Utrzymanie rodziny z emerytury ojca i pensji rozmówczyni (niewiele można było kupić, bo nie było zbyt wielu towarów – na przykład problem z zaopatrzeniem w ubrania)
1h 23	Studia	Profesorowie, nauka z pasji, brak obaw przed profesorami
1h 24		Anegdota o niezwykłej uprzejmości jednego z profesorów Dyskrecja profesorów – niemożność oficjalnego wyrażania poglądów na temat nowych władz
1h 27	Inwigilacja, przynależność partyjna , organizacje	Brak wspomnień o inwigilowaniu profesorów Brak wyraźnych nacisków na wstąpienie do PZPR– świadomy wybór każdego obywatela Otrzymanie propozycji lepszej pracy dla męża pod warunkiem jego wstąpienia do PZPR (odmowa) Przynależność do partii – zdaniem rozmówczyni – brak przymusu, możliwość nie należenia (ale z konsekwencjami, np. gorszej pracy, słabiej płatnej) – indywidualna decyzja, jakie wartości ważniejsze Brak wiedzy rozmówczyni o przywilejach za przynależność do Związku Młodzieży Polskiej Jako sekretarka w gazowni: zwoływanie zebrania Ligi Kobiet (bez przynależności) – telefony do kobiet z listy, z których większość okazywała zdziwienie, że należą do LK
1h 34	Koledzy ze studiów	Brak zaangażowanych ideowo komunistów (rozmówczyni nie pamięta takich) Studenci – nauka, praca, niedobór życia towarzyskiego
1h 37	Praca po odwołaniu od nakazu	Spółdzielnia pracy kominiarzy – biuro Anegdota o kominiarzu o nazwisku Stolarz Z okazji ślubu rozmówczyni – zbiórka na porcelanową zastawę stołową wśród kominiarzy
1h 42	Praca u prof. Dobrowolskiego	Praca w Instytucie Socjologii i Etnologii (nietypowy tryb pracy: przerwy w ciągu dnia, dyspozycyjność pracy wieczorami w zależności od weny profesora Dobrowolskiego
1h 43	Praca męża	Praca męża na poczcie kolejowej – przewożenie paczek na odległych trasach (np. Kraków-Wrocław, Kraków-Gdynia)
1h 45	Partia	Brak zgody na zapisanie się męża do partii Partia – „tumany”, „półanalfabeci”, brak wykształcenia, brak jakiekolwiek poziomu (pierwsi w partii – „zgraja”)
1h 46	Praca u prof. Dobrowolskiego c.d.	Wypożyczanie książek, rejestr nowych książek, informacje od studentów dla profesora, telefony (przekazywanie informacji, od kogo telefon – od tego zależało, czy profesor podszedł do telefonu, czy kazał przekazać komunikat, że go nie ma – rozmówczyni przekręcała nazwiska – problem z zapamiętywaniem nazwisk)
1h 50	Ślub i wesele	Ślub cywilny (26 września) i kościelny (8 września 1956) Na ślubie cywilnym obecność wyłącznie świadków: kolegi męża i cioci rozmówczyni – brak uroczystości, formalność 8 września – obchodzony jako rocznica ślubu Po ślubie kościelnym: przyjęcie dla rodziny, w domu (mieszkanie na Wolnicy, naprzeciwko Kościoła Bożego Ciała) Obecni: najbliższa rodzina i bardzo bliscy znajomi, ojciec rozmówczyni zmarł wcześniej (11 stycznia 1956)
1h 55	Śmierć ojca, wypadek rozmówczyni	Śmierć ojca – przyśpieszenie decyzji o ślubie (obawa matki przed dokwaterowaniem obcej osoby do mieszkania)
2h 01		Mieszkanie duże, dzielone przez nią, męża i matkę, wspólna kuchnia i łazienka, Matka – śmierć 20 stycznia 1964 roku (tuż przed narodzinami starszego syna rozmówczyni- w lutym)
2h 02	Praca	Dzielenie czasu między pracę a wychowanie synów. Pomoc domowa – młoda dziewczyna z Pcimia – zwolniona z pracy po zarażeniu dziecka rezygnacja z pracy w katedrze na rzecz opieki nad dziećmi Początek pracy w roli stenotypistki – dobra pensja
2h 12	Wyjazdy na wakacje, wyjścia w Krakowie	W czasie pracy męża – dwutygodniowe wczasy (przede wszystkim na Śląsku) Życie kulturalne Wyjazdy do domu rodziców męża (dom zniszczony podczas powodzi 1997) Wyjazdy za Mszanę Dolną (część rodziny matki męża z tamtych stron) Mąż – z pochodzenia góral, ojciec – praca na poczcie

Egzekucja podczas okupacji niemieckiej w Krakowie

Pewnego dnia patrzyłam przez okno na ulicę Długą i taki moment wtedy zobaczyłam, który do dziś pamiętam. W stronę Basztowej szedł mężczyzna z kobietą, a naprzeciw niego szło dwóch mężczyzn. I prawie jak się znaleźli przez bramą, bo naprzeciwko znajdowała się brama tego typu, że przechodziło się prze podwórko tej kamienicy od Długiej bezpośrednio na podwórko kamienicy od ulicy Krowoderskiej, bo one były tak ze sobą złączone. W pewnym momencie ci mężczyźni, kiedy znaleźli się bardzo blisko tej pary, wystrzelili do tego mężczyzny, on upadł, a oni momentalnie w tą bramę wpadli. Widocznie tak się specjalnie ustawili, żeby się blisko tej bramy znaleźć, ponieważ tam można było się momentalnie znaleźć na zupełnie innej ulicy i tam już można było spokojnie iść. Bo jak ich tutaj nikt nie zaczął ścigać, w tej bramie to już mogli być uratowani. Podejrzewałam, bo nie miałam żadnych relacji na ten temat, ale ponieważ tak się działo za okupacji, że tacy kapusie to byli likwidowani i przypuszczałam, że ten właśnie zabity musiał taki być.

Opinia o członkach PZPR

Była jedna góralka, ze mną studiowała i ona zdaje się należała do związku i bez przerwy podkreślała, że teraz to z takiej rodziny jak ona może być na studiach i ona będzie pierwsza inteligentką w tej rodzinie. Ona stale się z tym afiszowała. Ale tak to nie było, żeby były jakieś bardzo silne naciski, żeby ktoś się zapisał do tego związku. Ja nie należałam przez cały czas nigdzie, ani do partii później jak pracowałam też nie należałam, bo wcale nikt nikogo nie ciągnął. Owszem, mój mąż był ciągnięty, bo chcieli mu dać dobre stanowisko, ale pod warunkiem, że się zapisze do partii. Przyszedł do domu i mówi, jak sytuacja wygląda. Ja mówię, że sobie żadnej partii w domu nie życzę, najwyżej nie będziesz miał tego stanowiska. I tak się stało. Do końca życia nie był w partii, jak ktoś nie chciał to nie musiał być. A ci co twierdzą, że musieli to po prostu chcieli. Pewnie, że ponosili konsekwencje, bo tak jak mówię musiał się obejść innym stanowiskiem i inną pensją, ale coś za coś, co kto wolał wybierać. Dla kogoś większą wartością było to, że nie należał, a nie pieniądze i stanowisko. Część osób poszła na taki lep, ale nie każdy jest muchą.